Arthur Verhaegen

Arthur Verhaegen werd geboren in Brussel op 31 augustus 1847. Hij was de zoon van Florentine Nève (1832-1903) en Eugène Verhaegen (1820-1878), een jurist die om zijn liberaal-katholieke en democratische sympathieën bekend stond. Zijn grootvader, de briljante jurist Pierre-Théodore Verhaegen (1796-1862), gehuwd met Jeanne Barbanson (1795-1858), was het boegbeeld van de doctrinaire liberalen, medestichter van de Université Libre de Bruxelles en de machtige grootmeester van de loge. Arthur Verhaegen deed zijn humaniorastudies aan het Brusselse jezuïetencollege Saint-Michel om vervolgens aan de Gentse universiteit het diploma van ingenieur Bruggen en Wegen te behalen. Als briljant ingenieursstudent kwam hij geleidelijk meer en meer in contact met de ultramontaanse kringen rond Le Bien Public. In 1870 werd hij benoemd tot onderingenieur in overheidsdienst in Charleroi.
In mei 1872 huwde Arthur Verhaegen met Claire Lammens, de jongste dochter van Jules Lammens. Verhaegen vestigde zich toen als neogotisch architect en glasschilder in Gent en engageerde zich in de Sint-Lucasbeweging rond baron Jean Baptiste Bethune, de promotor van deze historiserende stijl in België. Van 1875 tot 1895 zette hij het glazeniersatelier van Bethune voort. Hij verwierp faam als mede-ontwerper van het Groot Begijnhof te Sint-Amandsberg, de abdij te Affligem, de gebouwen van het Werk der Vlamingen te Parijs, de kapel voor de Dames van de Eeuwigdurende Aanbidding te Rome (1885-1886), de neogotische vleugel van het kasteel Verhaegen te Watermaal-Bosvoorde (1880-1881) en te Merelbeke (1884-1885). Andere belangrijke realisaties waren de restauraties van kapittelkerk te Nijvel en Zinnik, van het Geraard-de-Duivelsteen te Gent, de Pont des Trous te Tournai en zijn medewerking aan de restauratie van het Gentse Gravensteen.
Hij lanceerde zich tevens in het sociaal- en politiek-ultramontanisme, zoals dat gestalte kreeg in de Confrérie de Saint-Michel. Zijn uitgesproken ultramontaanse ideeën kwamen in 1878 aan het licht, bij het verschijnen van zijn ophefmakende brochure Catholique et politique. Verder was hij erelid van het Gilde van Sint-Lucas en Sint-Jozef en achtereenvolgens lid (1874), secretaris (1884) en voorzitter (1907) van het Gilde van Sint-Thomas en Sint-Lucas. Tevens was hij actief in het Sint-Vincentius a Paulogenootschap, waar hij lange tijd voorzitter van de Centrale Raad Gent was (1881-1900). Ook toonde hij zich erg combattief in de schoolstrijd van 1878-1884.
Van dan af bleef Arthur Verhaegen politiek actief. Langs het corporatisme oriënteerde hij zich steeds verder naar de sociale component van het ultramontanisme, om tenslotte bij de christen-democratie uit te komen. Via de Nationale Unie voor het Herstel der Grieven, een beweging voor een gedemocratiseerd/volksverbonden katholieke programma-partij, en de Congressen van Maatschappelijke Werken van Luik (1886, 1887 en 1890) groeide hij uit tot een van de tenoren van het sociaal-katholicisme en de ontluikende, beheerste christen-democratie. Hij was rechtstreeks betrokken bij de stichting van de Belgische Volksbond in 1891, waarvan hij in 1896 tot aan zijn dood voorzitter was. Intussen bekleedde hij een aantal politieke mandaten, eerst als gemeenteraadslid van Merelbeke (1883-1892), vervolgens als provincieraadslid (1891-1900) en bestendig afgevaardigde van Oost-Vlaanderen (1892-1900). In 1886 volgde zijn erkenning van de adelstand.
Het welstellende echtpaar Verhaegen-Lammens kreeg tien kinderen: Marie Verhaegen; Pierre Verhaegen (cf. infra); Paul Verhaegen, de latere consul en echtgenoot van Agnes de Formanoir de la Cazerie; Joseph Verhaegen, later substituut van de Procureur des Koning en echtgenoot van Marie de Wasseige; Marguerite Verhaegen, die later huwde met de katholieke politicus en Naamse volksvertegenwoordiger Augustin (Auguste) Mélot; Claire Verhaegen; Jeanne Verhaegen, die later huwde met de jurist en katholieke politicus Conrad Vergauwen; Marie-Claire Verhaegen, die later huwde met de ingenieur Georges de Grand Ry; Elisabeth Verhaegen, die later huwde met de jurist, historicus en Leuvense hoogleraar Charles Terlinden; Jean Verhaegen, die later advocaat was bij de Gentse Balie, tot schepen van Merelbeke werd verkozen en huwde met Simonne Piers de Raveschoot. Marie en Claire Verhaegen stierven reeds jong, respectievelijk op 12- en 3-jarige leeftijd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen meerdere leden van de familie als politieke gevangenen in Duitse concentratiekampen terecht, met dramatische gevolgen. Marguerite Verhaegen overleed in het concentratiekamp van Ravensbrück, haar echtgenoot Augustin Mélot in dat van Neuengamme. Ook het echtpaar Jean en Simonne Verhaegen-Piers de Raveschoot belandde in concentratiekampen. Enkel Simonne Piers de Raveschoot overleefde het. Jean Verhaegen kwam om in Schandelah.
Naarmate Arthur Verhaegens politieke en sociale engagementen toenamen, nam zijn architectuur-praktijk af. Hij deed ook van zich spreken als publicist, zowel van historische als politieke bijdragen. Bovenal engageerde hij zich in de maatschappelijke werken, bijvoorbeeld de Oost-Vlaamse Landbouwersbond (°1891) en de Gentse Antisocialistische Werkliedenbond (°1891) – een stedelijke federatie van katholieke volkswerken, waaronder de antisocialistische vakverenigingen - met de arbeiderskrant Het Volk (1891). Tijdens zijn leven al werd hij vooral met het sociaal-katholicisme en de christelijke arbeidersbeweging geïdentificeerd, wat nog versterkt werd met de publicatie van zijn memoires "Vingt-cing années d'action sociale" in 1911. Hij kwam, wegens zijn standpunt ten voordele van de relatieve politieke autonomie voor de christen-democraten in het kader van de katholieke partij, zowel in botsing met Charles Woeste, de voorzitter van de Federatie van Katholieke Kringen en Conservatieve Verenigingen, als met de Daensistische beweging.
Net zoals zijn schoonvader Jules Lammens beperkte Arthur Verhaegens sympathie voor de Vlaamse Beweging zich tot haar culturele dimensie, waarbij de volksklassen in hun eigen taal moesten worden benaderd. Zoals meer ultramontanen was Verhaegen zich bewust van het belang van de binding van de volksklassen aan het kerkinstituut en de rol die de Vlaamse volkstaal en –cultuur konden spelen in het behoud van een christelijke samen-leving. In deze sociaal-culturele en politiek-maatschappelijke context moet de lancering van het hoger genoemde Het Volk worden gesitueerd. Hoewel hij zich zijn leven lang sociaal inzette, kreeg Verhaegen geen kijk op de achterliggende sociaal-maatschappelijke en politiek-emancipatorische dimensie van de Vlaamse Beweging.
In mei 1900 werd Arthur Verhaegen verkozen tot volksvertegenwoordiger voor het arrondissement Gent-Eeklo, een mandaat dat hij onafgebroken bekleedde tot aan zijn dood. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd hij, omwille van verzetsactiviteiten, door de Duitsers veroordeeld tot twee jaar vestingstraf. De gevangenschap in Duitsland ondermijnde zijn al wankele gezondheid. Hij overleed negen weken na zijn vervroegde vrijlating, op 11 september 1917 in Brussel.