Organisatie, Hoger Architectuurinstituut Henry van de Velde

De School voor Bouwkunst en Stedenbouw werd opgericht met het Regentbesluit van 10 augustus 1946. De School ontstond door de verzelfstandiging van de architectuurafdeling van de Academie en het Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen (beide scholen bleven hierna wel voortbestaan als kunstschool). De aanzet hiervoor was enkele jaren eerder gegeven: n.a.v. de bescherming van het diploma (1936) en de titel en het beroep van architect (1939) was eind jaren dertig een nieuw programma voor de architectuuropleiding opgesteld. De invulling van dit opleidingsprogramma en de uitbreiding van het professorenkorps (met o.a. Léon Stynen, Paul Smekens, Jan de Braey en Henri Wittocx; zij vervoegden o.a. Jos Smolderen, Pol Berger, Antoine De Mol in de afdeling architectuur) luidde vanaf academiejaar 1939-1940 een periode van vernieuwing in aan de Academie en het Hoger Instituut. Deze vernieuwing leidde enkele jaren later tot een breuk tussen de architectuur- en kunstopleidingen. De nieuwe architectuurschool werd voorlopig ondergebracht in het hoger middelbaar onderwijs, en in 1949 bevorderd tot het hoger onderwijs. De komende decennia zou de School voor Bouwkunst en Stedebouw enkele keren een nieuwe naam krijgen: met het KB van 5 mei 1952 werd ze (door samenvoeging met het Hoger Instituut voor Stedenbouw) het ‘Nationaal Hoger Instituut voor Bouwkunst en Stedebouw’ (NHIBS) en later, volgens het KB van 29 december 1977, het ‘Hoger Architectuurinstituut van het Rijk’ (HAIR). Het Henry van de Velde-Instituut werd in 1991 de opvolger van het HAIR.

De oprichting van de autonome School voor Bouwkunst en Stedenbouw gebeurde onder impuls van Léon Stynen, vooraanstaand architect en professor, die Minister van Openbaar Onderwijs Camille Huysmans overtuigde om een afzonderlijk instituut met autonoom beleid op te richten. Stynen, die vanaf 17 september 1946 tot 1950 het directeurschap van de nieuwe School voor Bouwkunst en Stedebouw opnam, reorganiseerde het onderwijs met meer aandacht voor moderne architectuur en wetenschappelijke en constructieve vakken. Nieuwe docenten werden aangetrokken om de nieuwe opleidingsonderdelen te doceren.

In 1949, op het moment dat de hogere opleidingen volgens het Regentbesluit van 18 november 1949 herschikt dienden te worden (van zeven jaar middelbare afdeling aan de KASK) naar vijf jaar na de humaniorastudies, bood de School voor Bouwkunst en Stedebouw 4 studierichtingen aan: architectuur, stedenbouw, binnenhuiskunst en bouwkundig tekenen.
Nadat Stynen ontslag nam om in 1950 directeur te worden van het Ter Kameren-instituut in Brussel, maakte het NHIBS een moeilijke periode door: de school kampte met een gebrek aan visie en trok amper nieuwe docenten of gerenommeerde architecten aan. Jan Lauwers, die van 1951 tot 1961 bestuurder van de school was, werd opgevolgd door Renaat Braem, waarnemend directeur tot 1964. In 1965-1977 werd het directeurschap opgenomen door Frans De Groodt, die de school opnieuw op het voorplan van de architectuurscène bracht. Hij introduceerde nieuwe vakken (met grote aandacht voor de actualisering van constructief-technische vakken) en stelde nieuwe docenten zoals Georges Baines en Paul Schellekens aan. De Groodt was ook voorzitter van de Commissie van Advies voor het Onderwijs in de Bouwkunst: bij de nieuwe hervormingen van het kunst- en architectuuronderwijs die werden voorbereid vanaf ca. 1968, was hij een groot voorstander van doorgedreven reorganisaties. Het architectuuronderwijs werd in die periode georganiseerd aan drie types van instellingen (universiteiten, hoger technisch onderwijs en hoger kunstonderwijs, met het NHIBS als voorbeeld van het laatste type) en was onderhevig aan meerdere wetgevingen. De Groodt stelde voor, zoals ook de Orde van Architecten en vele anderen voorstonden, dat het architectuuronderwijs op universitair niveau geklasseerd moest worden. Dit zou uiteindelijk niet gebeuren: het KB van 18 februari 1977 klasseerde het architectuuronderwijs onder het Artistiek Hoger Onderwijs van het lange type, niet langer onder de bevoegdheid van het Ministerie van Cultuur maar onder het Ministerie van Nationale Opvoeding.
Tot 1995 behoorde het Henry van de Velde-instituut tot het gemeenschapsonderwijs. De architectuurschool (toen het Instituut Henry van de Velde) was één van de 17 scholen die op 1 september 1996, in de grote reorganisatie- en fusieoperatie van het Hoger Onderwijs in Vlaanderen in 1995, samen de Hogeschool Antwerpen (sinds 2008 Artesis Hogeschool) vormden.